Društvo psihologa usvojilo je Etički kodeks psihologa kao jedinstveni model stručnog ponašanja i putokaz psihologu ka ostvarenju humanih ideala psihologije kao stručne i naučne oblasti. Etika psihologa proizilazi iz psihologije kao naučne oblasti koja, između ostalog, promoviše i normu: svaki čovjek je jedinstvena, neprikosnovena vrijednost pa se prema tome treba i ponašati.

Ovaj Kodeks etike psihologa obuhvata Preambulu, Generalne principe i Specifične etičke norme. Generalni principi i Specifični etički standardi su ciljevi koji vode psihologa ka ostvarenju humanih ideala psihologije kao stručne i naučne djelatnosti. Oni nisu postavljeni kao dogme nego kao norme koje su obavezujuće za sve psihologe bez obzira da li su se učlanili ili nisu u Društvo psihologa. Povrede Kodeksa rješava Sud časti DP RS.

Kodeks etike psihologa je tema o kojoj se u Društvu psihologa vodi posebna briga, tema o kojoj Društvo psihologa raspravlja u skladu sa potrebama kao i tema koja promoviše psihologiju kao struku koja služi ljudima za njihovu dobrobit.

I Preambula

Kodeks etike psihologa je zajednički sistem etičkih vrijednosti koje psiholozi poštuju u svome profesionalno radu i on je jedinstven model standarda ponašanja za psihologe.Rad psihologa se zasniva na validnim i pouzdanim naučnim saznanjima. Psiholozi mogu raditi kao istraživači, nastavnici, vaspitači, dijagnostičari, terapeuti, supervizori, savjetnici, sudski vještaci itd. U svim profesionalnim aktivnostima rukovode se valjanim, pouzdanim naučnim saznanjima, a sve u cilju humanizacije, poboljšanja kvaliteta života pojedinca i ljudske zajednice. Psiholozi doprinose stručnim radom u sredini u kojoj djeluju razumijevanju pojava koje se tiču psihičkog života i socijalnopsihološkog ponašanja ljudi. Podržavaju slobodu izbora svakog pojedinca, ukoliko ono ne šteti drugima. Zadatak svakog psihologa je ostvarenje najviših etičkih standarda u profesionalnom ponašanju i da motivišu na takvo ponašanje kolege i saradnike. Svaki psiholog poštuje temeljno značenje slobode izražavanja, istraživanja u nauci, podučavanja, publikovanja uz obavezu da se sve to temleji na valjanim, pouzdanim naučnim saznanjima i Generalnim principima i Specifičnim standardima Kodeksa etike psihologa. Psiholozi su dužni, kao pripadnici psihologije kao struke i nauke, da preuzmu dio odgovornosti koju imaju sve naučne discipline u ostvarivanju projekata održivog razvoja i očuvanja prirode i humanog života na Zemlji.

II Generalni etički principi

Princip A: Uvažavanje integriteta i dostojanstva čovjeka
U profesionalnom radu psiholog bespogovorno poštuje integritet, dostojanstvo osobe, a koje se temelji na:

• individualnim razlikama s obzirom na sposobnosti, dob , spol, rasu, nacionalnost, etničko porijeklo, kulturu, religiju, seksualnu orijentaciju, tjelesne osobine, jezik, socioekonomski status i slično,
• pravu na samoodređenje,
• pravu na privatnost i tajne.

Uvažavanje integriteta, dostojanstva čovjeka podrazumijeva da psiholozi u svome radu otklanjaju sve oblike diskriminacije i da odlučno odbijaju učešće u bilo kakvom obliku neetičnih diskriminatorskih radnji prema čovjeku.

Princip B: Profesionalna kompetentnost
U profesionalnom radu psiholozi uvijek nastoje da ostvare, održe visok nivo kompetentnosti. Pružaju samo one usluge – pri stručnom radu koriste samo one metode, tehnike – za koje su kvalifikovani obrazovanjem. U područjima djelatnosti za koje nisu obrazovani ili za koje nisu utvrđeni pouzdani stručni standardi, psiholozi poduzimaju nužne mjere opreza u cilju zaštite klijenta kome se pruža profesionalna usluga.

Princip C: Stručna i naučna odgovornost
Psiholozi su svjesni profesionalne i naučne odgovornosti za ono što psihologija postiže u društvu u kome žive i rade. Moralni standardi, profesionalno ponašanje mora biti takvo da potiče formiranje pozitivnih stavova prema psihologiji kao struci i nauci. Psiholozi izbjegavaju ponašanja koja mogu na bilo koji način nanijeti štetu pojedincu, društvu, psihologiji kao struci i nauci.

Princip D: Društvena odgovornost
Psiholozi su profesionalno, saznajno svjesni da su ljudi odgovorni jedan za drugoga i jedan drugome zbog toga što je život u socijalnim grupama prirodna i ljudska socijalna potreba. Zbog toga psiholozi moraju, jer to to proizilazi iz psihologije kao naučne oblasti, da svojim radom prednjače u doprinosu humanizaciji života u društvu. Psiholozi su posebno odgovorni za posticanje, održavanje sistema vrijednosti u društvu koje podržavaju humanizam, human život za sve ljude bez obzira na njihovu rasu, vjeru, naciju, klasu, dob, spol ili drugu pripadnost koja nije u suprotnosti sa humanim osnovama života na Zemlji.

III Etički standardi djelatnosti i ponašanja psihologa

1. Opšti etički standardi

1.1 Primjena Kodeksa etike psihologa
Ovaj Kodeks se odnosi samo na profesionalne aktivnosti psihologa. Aktivnosti koje ni u jednom elementu nisu povezane sa profesionalnom ulogom smatraju se privatnim i na njih se ovaj Kodeks ne odnosi.

1.2 Profesionalni i naučni odnosi
Usluge koje psiholozi pružaju pojedincima ili socijalnim grupama
ili široj zajednici u vidu dijagnoza, terapijskog rada, supervizije, savjetovanja drugih mogućih stručnih usluga moraju se temeljiti isključivo na valjanim, pouzdanim naučnim saznanjima.

1.3. Prezentacija vrste i rezultata psihološke usluge
U prezentaciji usluge pojedincima, socijalnim grupama, organizacijama, psiholozi su dužni, prvo, koristiti razumljiv jezik, drugo, pružiti podatke o prirodi usluge i, treće, obrazložiti eventualne nalaze, istaći zaključke, preporuke.

1.4 Etički standardi i zakon
Ako je psiholog ograničen, spriječen zakonima, ovim Kodeksom u davanju stručnih nalaza i drugih usluga pojedincima ili socijalnim grupama, on o tome mora unaprijed informisati klijenta. Ako je etička odgovornost psihologa u konfliktu sa zakonom, psiholog mora dati do znanja njegovu privrženost Kodeksu etike psihologa i u skladu s tim riješiti konflikt.

1.5 Kvalitet odnosa u profesionalnom kontaktu
Psihologu nije dozvoljeno ponašanje na način koji može ugroziti klijenta. Nedopustivo je u profesionalnom kontaktu sa osobom njeno ponižavanje, podcjenjivanje, retraumatizacija, seksulani kontakti i sve drugo što na bilo koji način ugrožava dobrobit klijenta.

1.6 Lični problemi i profesionalne usluge
Psiholozi su svjesni da lični problemi mogu uticati na stručni rad. Zbog toga izbjegavaju poduzimanje bilo kakvih djelatnosti koje bi mogle zbog ličnih problema negativno uticati na usluge klijentima. Kada psiholog ne može obavljati profesionalnu djelatnost zbog ličnih problema dužan je neko vrijene ili zauvijek prestati sa profesionalnim radom.

1.7 Zloupotreba profesionalnog uticaja i rada psihologa
Profesionalna znanja, stavovi, ocjene psihologa utiču na život drugih ljudi. Zbog toga se sa njihovom upotrebom mora krajnje oprezno postupati kako ne bi došlo do bilo kakve njihove zloupotrebe. Psiholozi ne učestvuju u aktivnostima (npr. manipulaciji pojedincima, socijalnim grupama, političkim opcijama, javnim mjenjem u cilju promocije nečije socijalne moći) za koje se može predpostaviti da će u tim aktivnostima rad psihologa biti zloupotrijebljen. Psiholozi su obavezni da poduzimaju određene korake u slučaju zloupotrebe ili krive interpretacije njihovog ličnog stručnog rada.

1.8 Mnogostruki odnosi
Psiholog pripada određenoj ljudskoj zajednici zbog toga teško može izbjeći neprofesionalne kontakte sa klijentima, učenicima, studentima, ispitanicima. Kodeks etike psihologa obavezuje da se bude dovoljno osjetljiv, oprezan da neformalni kontakti nemaju negativne posledice za klijenta. Psiholog je obavezan da izbjegava neformalne kontakte, ako pretpostavlja da oni mogu uticati na njegovu objektivnost ili da mogu interferirati s efektom njegove profesionalne usluge. Kada se desi zbog nepredviđenih okolnosti pogrešan odnos sa klijentom, to se mora riješti u najboljem interesu klijenta.

1.9 Naplaćivanje profesionalnih usluga
Temeljni uslov za naplačivanje usluga jeste zakonski registrovana djelatnost. Neuvažavanje ovoga principa predstavlja teško kršenje Kodeksa etike psihologa. Cijena profesionalnih usluga mora biti normativno regulisana, predočena klijentu prije pružanja usluge i mora se pravdati raezultatima, nalazima.

1.10 Dokumentacija stručnog i naučnog rada
Psiholozi su obavezni da čuvaju dokumentaciju o profesionalnom ili naučnom radu u skladu s propisima, inspekcijskim zahtjevima.

2. Etički standardi u vezi sa mjerenjem, evaluacijom

2.1 Evaluacija, dijagnostika i interpretacija u profesionalnom kontekstu
Stručna psihološka mjerenja, stručni savjeti, preporuke, izvještaji kao i psihološke procjene, dijagnostika moraju biti utemleljeni na valajnim, pouzdanim mjernim instrumentima kojim je moguće dobiti podatke za interpretaciju, intervenciju, odnosno adekvatnu psihološku uslugu koja je potrebna klijentu.

2.2 Kompetentnost i korištenje mjernih instrumenata
Psihološkim instrumentima, interpretacijom rezulta dobivenim putem tih instrumenata mogu se samo slučiti psiholozi. Instrumenti se koriste u skladu sa namjerom istraživanja ili pružanja psihološke profesionalne usluge. Psiholozi stalno rade na razvijanju i usavršavanju, zaštiti mjernih instrumenata i ne smiju ih davati na korištenje nepsiholozima. Psiholog dobivene rezultate psihološkim mjernim instrumentima ne smije davati na uvid nestručnim osobama.

2.3 Konstrukcija testova i drugih psiholoških mjernih intrumenata
Psiholozi koji se bave konstrukcijom testova, razvijaju istraživačke mjerne instrumente za naučne procedure, moraju za to imati profesionalnu osposobljenost i snositi punu odgovornost za standardnizaciju instrumenata koje konstruišu.

2.4 Inerpretacija rezultata psiholoških mjerenja
Psiholozi uzimaju u obzir pri interpretaciji sve osobine korištenog mjernog instrumenta kao i sva relevantna obilježja osobe za koju se rezultati tumače. Na taj način nastoji povećati preciznost, kontrolu mogućih pogreški u tumačenju dobivenih rezultata. Psiholozi su obavezi uz interpretaciju navesti faktore, ako ih ima, zbog kojih su eventualno oprezni u interpretaciji, objašnjenju rezultata određenog klijenta.

2.5 Korištenje zastarjelih, neodgovarajućih, previše korištenih psiholoških instrumenata
Psiholozi ne donose procjene, odluke na osnovi zastarjelih, pretjerano korištenih mjernih instrumenata kao i onih testova za koje nemaju valjane, pouzdane karakteristike, odnosno na osnovu mjernih instrumente koji nisu standardizovani, normirani na adekvatnim populacijama.

2.6 Testiranje kao usluga
Psiholozi za potrebe drugih mogu vršiti testiranja samo sa valjanim, pouzdanim testovima. Prije dogovora usluge testiranja psiholozi moraju imati informaciju o upotrebi rezultata testiranja, te u skladu sa tim prilagoditi testiranje i izvještaj o njemu. Korištenje rezultata testiranja, njihova interpretacija mora biti povjerena psihologu kao profesionalno odgovornim za to. Moramo se svi toga pridržavati da su psiholozi profesionalno odgovorni za primjenu, inerpretaciju i sve vidove korištenja psiholoških testova.

2.7 Zaštita i čuvanje testova
Psiholozi su obavezni čuvati testove i druge psihološke mjerne instrumente na način koji onemogućavaju kršenje Principa Etičkih standarda .

3. Etički standardi u vezi sa zaštitom tajne i privatnosti osobe

3.1 Saglasnost za prikupljanje podataka
Prije prikupljanja podataka bilo koje vrste psiholozi moraju razmotriti prirodu podataka sa pojedincima i organizacijama od kojih prikupljaju podatke. Za prikupljanje podataka psiholozi moraju pribaviti valjanu saglasnost od osobe od koje se oni prikupljaju.

3.2 Profesionalna tajna – čuvanje tajnosti podataka
Psiholozi su obavezni da poštuju dignitet osobe, njenu intimu i u skladu s tim čine mjere opreza da ovaj aspect ni u jednom trenutku ne dovedu u pitanje. U izvještajima usmenim ili pisanim, konsultacijama, preporukama, saopštavaju se uz mjere opreza samo prijeko potrebni podaci uz izvršenu profesionalna uslugu.

4. Istraživanje i naučni rad

4.1 Planiranje istraživanja
Psiholozi su obavezni da provode i izvještavaju o istraživanjima u skladu sa vrhunskim standardima naučne kompetentnosti i Kodeksom psihološke etike. Interpretaciju rezultata vrše uz sve mjere opreza, zaštite, prava i dobrobiti učesnika u istraživanju.

4.2 Zaštita životinja koje se koriste u istraživanju
Dozvoljene su procedure u kojim su životinje izložene bolu, stresu, lišavanjima, samo kada je na drugi način nemoguće postizanje značajnih naučnih, edukativnih saznanja. U ovim i svim drugim slučajevima sa životinjama se mora postupati humano i voditi računa o njihovom zdravlju, konforu i šteti koja im se nanosi.

4.3 Dozvole institucija
Prije planiranja, provođenja istraživanja psiholozi moraju pribaviti pisana dozvole od organizacije. U dozvoli moraju biti naglašene sve procedure, tok ispitivanja, prava na rezultate istraživanja.

4.4 Naučna odgovornost
Psiholozi su odgovorni za sve etičke aspekte istraživanja koje izvode ili koja se izvode pod njihovim mentorstvom. Psiholozi izvode samo istraživanja za koja su kompetentni.

4.5 Saglasnost ispitanika
Psiholozi moraju imati saglasnost subjekta za učešće u ispitivanju. Psiholozi su dužni dati informaciju o cilju ispitivanja, obavezama ispitanika, načinu korištenja podataka, osim u slučajevima sistematskog opažanja u prirodnim uslovima u kojim istraživanje u nijednom elementu ne remeti prirodan tok života sredine u kojoj se vrši ispitivanje. Za lica (npr. mala djeca i slično) koja nisu u stanju da preuzmu odgovornost za učešće u ispitivanju mora se dobiti saglasnost od zakonski odgovorne osobe za lice koje se uključuje u ispitivanje.

4.6 Informisanje ispitanika o proceduri istraživanja
O prirodi istraživanja ne smiju se davati nepotpune, netačne informacije, osim kada ne postoje drgi načini da se dođe do važnih naučnih saznanja. Psiholozi moraju informisati ispitanike o eventualnim neugodnim aspektima (npr. frustracijama, bolu, određenim lišavanjima), istraživanja. Kada postoje nužni razlozi da se informacije ne daju onda se one moraju dati na kraju ispitivanja. U toku ispitivanja komunikacija sa ispitanicima je definisana nacrtom istraživanja.

4.7 Informisanje o rezultatima istraživanja
Psiholozi moraju rezultate svojih istraživanja predočiti javnosti potpuno stručno i naučno. Podešavanje, falsifikovanje rezultata se smatra velikom povredom ovog Kodeksa. Psiholozi prihvataju kvalifikaciju da je plagijat ekstremni obik neetičnog odnosa prema tuđem radu. Kada psiholog naknadno utvrdi značajnu pogrešku u već publikovanom radu ili drugom vidu izvještavanja o rezultatima istraživanja, dužan je poduzeti korake da o pogrešci informiše javnost. Nakon objavljivanja rada psiholozi su dužni omogućiti zainteresovanim uvid u podatke dobivene u istraživanju. Pri tome je nužna zaštita tajnosti podataka o subjektima i autorskih prava. Preporučuje se čuvanje orginalnih podataka najmanje pet godina i trajno čuvanje kompjuterske baze podataka publikovanih radova.

4.8 Recenzije
Psiholozi koji recenziraju istraživačke radove, prijedloge projekata, kandidature za stipendije ili unapređenja, moraju voditi računa o tajnosti podataka, autorskim pravima osobe kojoj se to čini. Psiholozi koji učestvuju u recenzijama, komisijama za sticanje akademskih zvanja (magisterija, doktorata), komisijama za unapređenja, rukovode se ovim Kodeksom i nikada ne učestvuju u nijednom od navedenog ili drugog zašto nisu profesionalno kompetentni.

5. Obrazovanje psihologa

5.1 Psiholozi u edukaciji
Psiholozi koji rade u ustanovama za stručno osposobljavanje moraju da budu zato kompetentni i da stalno rade na svome usavršavanju.

5.2 Naučnost i objektivnost u procesu edukacije
Psiholozi u obrazovanju, voditelji bilo koje vrste treninga svjesni su moći koju imaju nad polaznicima (učenicima, studentima, specijalizantima) i zbog toga obavezno izbjegavaju ponašanja kojim je moguće zloupotrijebiti, poniziti, povijediti, ugrožavati dignitet polaznika.

5.3 Zabrana podučavanja nepsihologa u korištenju psiholoških postupaka
Psiholozima je strogo zabranjeno podučavanje nepsihologa u korištenju psiholoških instrumenata ili postupaka (npr.hipnoza, biofidbek, projektivne tehnike isl.).

5.4 Reklamiranje neadekvatnih programa ili publikacija
Psiholozi ne smiju reklamirati, izdavati pisane materijale, brošure, plakate i druge publikacije koje su nestručne, neprofesionalne, neutemeljene na naučnim saznanjima.

6. Oglašavanje nastupa u javnosti

6.1 Definicija javnih nastupa
Javnim nastupima, prema ovom Kodeksu, smatraju se svi oblici plaćenih ili neplaćenih oglašavanja usluga, izdavanja pisanih audio ili video materijala, intervjuji, komentari u javnim medijima, davanje stručnih mišljenja u raznim vrstama vještačenja, recenzija itd.

6.2 Odgovornost za javne nastupe
Nastupi psihologa u javnosti moraju biti u skladu sa ovim Kodeksom. U profesionalnim nastupima bilo koje vrste ne smiju se davati informacije koje bi mogle na bilo koji način nanijeti štetu ili dovesti u zabludu primaoca informacija (npr. netačne informacije o ličnom obrazovanju, akademskom stepenu, publikacijama, rezultatima istraživanja, o profesionalnom statusu na poslu, o uslugama koje pruža, o cijenama usluga i slično).

6.3 Nastupi u javnim medijima
Psiholozi, kada nastupaju u javnim medijima bilo koje vrste, moraju davati samo informacije utemeljene na valjanim, pouzdanim naučnim saznanjima.

7. Savjetovanje, terapija

7.1 Strukturisanje odnosa za vrijeme terapijskog tretmana
Terapijski odnos psiholog – klijent započinje dogovorom o tretmanu, eventualnoj cijeni, povjerljivosti tretmana, eventualnom trajanju. Psiholog terapeut mora upoznati klijenta sa svojom stvarnom kvalifikacijom, osposobljenošću za terapijski rad. U toku tretmana psiholog je dužan odgovarati na sva pitanja klijenta kako bi tretman bio što adekvatniji i kako bi se izbjegli mogući nesporazumi, nepovjerenja oko terapijskog tretmana.

7.2 Porodični, bračni terapijski tretmani
Kada psiholog pruža usluge većem broju članova porodice (npr. muž, žena, djeca), onda mora voditi računa o dignitetu svake osobe i sa svakim članom porodice izgraditi najadekvatniji odnos, kao i postupke za korištenje dobivenih nalaza u tom tretmanu. U slučajevima, kada je psiholog medijator u porodičnim konfliktima, obavezan je da objasni svoju ulogu i nastoji se ponašati prema pravilima u procesu rješavanja konflikata. Ne smije navijati ni za jednu stranu nego mora biti medijator koji doprinosi da se uz saglasnost obe strane rješava konflikt.

7.3 Pružanje usluga osobama koje su već kod drugoga na tretmanu
Prije uzimanja u tretman osobe koja je već kod drugog terapeuta na tretmanu, psiholog – terapeut mora seriozno razmotriti sadržaj tretmana i moguće dobiti za klijenta.O svemu informiše klijenta ili osobu koja ga zastupa. U slučaju potrebe psiholog-terapeut se savjetuje sa drugim kolegama o slučaju.

7.4 Zabrana seksualne prisnost sa klijentom
Psihologu-terapeutu je zabranjeno da uzima u tretman osobe sa kojima je imao seksualnu vezu kao i upuštanje u seksualne kontakte sa klijetom.

7.5 Prekid terapijskog tretmana ili druge vrste profesionalne usluge
Ako se iz bilo kog razloga prekine terapijski tretma ili neka druga vrsta psihološke usluge, psiholog je dužan pomoći u organizaciji brige za klijenta, odnosno mora poduzeti sve mjere kako klijent ne bi imao posebne probleme zbog prekida tretmana.

8. Rješavanje etičkih pitanja

8.1 Rješavanje etičkih pitanja
U svim slučajevima kada psiholog nije siguran da je određena situacija, planirana akcija, u skladu sa ovim Kodeksom dužan je tražiti savjet od kolega ili Suda časti.

8.2 Neformalno rješavanje etičkih problema
Kada psiholog uoči da kolega krši ovaj Kodeks, dužan ga je upozoriti i pomoći u rješavaju problema.

8.3 Prijava kršenja Kodeksa etike psihologa
U svim slučajevima kršenje ovog Kodeks dužnost je svakog psihologa da o tome informiše Sud časti Društva psihologa. Ovo je obavezujuće za sve psihologe, jer na taj način se štite ljudi i psihologija kao struka.

8.4 Sardnja sa Sudom časti
Svi psiholozi su obavezni bez obzira da li su članovi Društva psihologa pridržavati se Kodeksa etike psihologai i u slučaju saznanja o njegovom nepoštovanju informisati o tome Sud časti. Ne saradnja na ovom planu sama je po sebi kršenje Kodeksa etike psihologa.

9. Završne odredbe

9.1 Poznavanje Kodeksa etike psihologa
Psiholog je dužan upoznati se sa ovim Kodeksom i pridržavati ga se u profesionalnom radu.

9.2 Kodeks etike psihologa i zakoni ili drugi normativni akti
Psiholog je saglasno ovom Kodeksu dužan da odbije svaku stručnu saradnju koja je u suprotnosti sa Generalnim etičkim principima i Etičkim standardima. Društvo psihologa kao stručna organizacija pomaže svojim stručnim ugledom, pravnim sredstvima svakom psihologu koji ima posledice zbog neprihvatanja stručne saradnje koja je u suprotnosti sa ovim Kodeksom.

9.3. Stupanje na snagu Kodeksa etike psihologa
Ovaj Kodeks stupio je na snagu danom usvajanja na Skupštini Društva psihologa RS 12. juna 2004. godine.